KloosterClub

Geplaatst op maandag 08 augustus 2011 @ 11:53 , 1434 keer bekeken

Waar moet je beginnen om 3 weken vakantie samen te vatten, het liefst nog met een bepaalde rode draad? Laat ik beginnen met te melden dat Süd Tirol volledig aan de verwachtingen heeft voldaan. Dan zien we later wel, of er lijn in mijn verhaal zit...

Ons vakantieadres was de Putzerhof, bewoond door een sympathieke boerenfamilie en hun 25 koeien. We hadden een schitterend uitzicht op Brixen, Bressanone in het Italiaans. Om meteen even dit taalissue door te nemen. Süd Tirol is nagenoeg 100% Duitstalig en in 1919 vanuit het voormalige Habsburgse Oostenrijk in Italiaanse handen overgegaan. Dit heeft natuurlijk met de afwikkeling van WO1 te maken. Gelukkig hebben we over deze geschiedenis geen vreemde sentimenten ervaren en over het algemeen is men erg tevreden over hun status aparte binnen het Italiaanse bestel. Economisch gaat het overigens voor de wind en dan is er natuurlijk minder reden tot klagen. Het toerisme is een belangrijke peiler van de economie, des te opmerkelijk dat we in 3 weken amper Nederlanders zijn tegengekomen. Oudste dochter Roos kwam niet verder dan 40 Nederlandse nummerborden en ook op terrassen kwamen we nagenoeg geen soortgenoten tegen. Natuurlijk wel genoeg Duitse toeristen en ook in de eerste week van augustus 'ineens' veel Italianen. Toch voel je je nergens overlopen en bieden de bergen dus nog steeds de spreekwoordelijke rust. Nu we het toch over de bergen hebben: daar moest ik wel wat aan wennen. Niet zozeer het uitzicht, de frisse lucht en de natuur: die zijn natuurlijk perfect. Maar het claustrofobische gevoel 'dat je er niet meteen weg kan' zat me niet helemaal lekker. Dit onbestemde gevoel bekroop me al 10 jaar geleden toen we via de Brennerpas naar Toscane reisden en nu kostte het me zeker een week om het een plek te geven. Vanzelfsprekend doe je intussen genoeg gezellige en interessante dingen, maar zo gauw de auto in beeld kwam had ik 'het' weer. Verder absoluut indrukwekkend die natuur. We hebben 5 gemakkelijke wandelingen gemaakt en onze dochters hielden het goed vol. Met de kabelbaan omhoog en dan rustig struinend genieten van de ruige toppen om je heen. Hoogtepunten waren de Geisslergruppe en de Seisseralm.

Ook de rotskloof annex waterval Gilfenklamm was een topervaring. Aangezien we niet echt in onherbergzaam gebied zijn geweest, hebben we weinig spannend zoölogisch meegemaakt. De enige gemzen die ik zag, stonden letterlijk langs de Brennersnelweg op weg naar Bozen...

Als toerist wordt je overigens aardig in de watten gelegd want we konden 3 weken gebruik maken van de zgn. Brixencard, een Museum+Mobil kaart die gratis toegang biedt tot musea en openbaar vervoer. Daarnaast worden er allerlei evenementen georganiseerd. Niet alleen de traditionele toestanden, maar ook 'coole' dingen. Na deze trivia wordt het natuurlijk wel tijd om de historie in te duiken en misschien is het handig om daar wat chronologie in aan te brengen. Ik zal maar niet ingaan op de geologische geschiedenis van de Dolomieten (Unesco-erfgoed overigens) en liever ergens rond 3000 voor christus beginnen, met....Ötzi! Deze oer-Tiroler is inmiddels 20 jaar geleden gevonden en wordt al 10 jaar geleden getoond in het Archeologisch Museum van Bozen/Bolzano. Dit jubileum vormt aanleiding om uit te pakken met een grote tentoonstelling met allerlei nieuwe inzichten over de IJsman, zijn accessoires en zijn leefwereld. Terwijl de rest van ons gezinnetje shoppend door Bozen zwierf, sloot ik aan bij de rij die buiten het museum stond te wachten. Gelukkig stond ik binnen een half uur binnen en bleek alles daar prettig ruim opgezet. Vanzelfsprekend was het indrukwekkend om oog-in-oog te staan met Ötzi in zijn koelcel. Nog meer bijzonder vond ik echter zijn toebehoren: schoenen, broek, lendendoek, pijl-en-boog ,kruiden en vooral...zijn jas. Deze jas was gemaakt van geitenleer en bestond uit verticale banen in 2 verschillende tinten...het was bijna een modeobject! Natuurlijk kwam al het medisch en forensisch onderzoek aan bod en blijkt Ötzi dodelijk verwond te zijn geweest, maar waarom? Wie was hij, wat deed hij daar hoog in de bergen? Een opmerkelijke, recente ontdekking: zijn muts bleek niet van wolvenvacht zoals lang gedacht, maar van berenvel. Of was het nou andersom? Interessant is ook, dat men op basis van mineralen in zijn botten heeft kunnen achterhalen dat hij afkomstig was uit de omgeving van het dorpje Velthurns. In dit dorp zijn spannende opgravingen gedaan naar bewonings- en grafvormen van 3000-2000 voor Chr. De opgraving is nu met leuke architectuur overkapt en te bezoeken en het moge duidelijk zijn dat ik daar een paar dagen later ben langs gereden. Misschien liep ik wel over de grond waar ook ooit Ötzi... Vanzelfsprekend is Ötzi een icoon voor Süd Tirol geworden en lijkt zijn populariteit soms op 'aapjes kijken'. De huidige tentoonstelling zet Ötzi echter ook op het podium dat hij verdient: dankzij hem weten we veel meer over de Kopertijd en bleek Europa toen al een stukje beschaafder dan we aanvankelijk wisten.

Dan maar doorsteken naar de Romeinen:Géén Romeinse dingen gezien! Ik moet me daar eens meer in verdiepen, maar het lijkt erop dat de Alpenzone geen meeslepende Romeinse zaken heeft opgeleverd. Normaliter zou het Archeologisch Museum in Bozen daarover meer kunnen melden, maar dat staat deze zomer dus helemaal in het teken van de ijscoman. Vervolgens komen we bij die boeiende vroege middeleeuwen. Mijn speciale belangstelling ging hier uit naar het klooster Säben, gelegen op een machtige rots boven het pittoreske Klaussen. Het ligt overigens pal naast de Brennersnelweg, dus wellicht is iemand van jullie er al eens langs geflitst. Door archeologisch onderzoek is duidelijk geworden dat de rots in de late Romeinse tijd heeft gefungeerd als een fort tegen diverse volkverhuizende ‘barbaren’.

In de periode 500-600 is hier een christelijke gemeenschap neergestreken, die tot 911 ook een bisschop kende. Een vroegchristelijk doopbekken is het enige zichtbare restant. De klim naar het klooster was dermate heftig, dat ik mijn familie een ochtendje achterliet op de boerderij en alleen op pad ging. Als beloning mocht ik via een sleutelgat (echt waar) een glimp opvangen van het doopbekken. Misschien wel het ultieme pelgrimsgevoel, want vroeger kreeg men ook niet meer te zien van een relikwie. Ergens in de 6^de eeuw kwam de regio onder controle van de Longobarden en Bajuwaren (Beierse germanen dus). De bisschop van Säben stuurde een hulpkreet naar de Byzantijnse keizer, maar die vond het niet nodig om langs te komen. Vanaf 960 zetelden de bisschoppen in Brixen. Ze waren intussen trouwe bondgenoten van de Duitse keizers en konden zich meer comfort veroorloven langs de hoofdroute in het dal van de Eisack. Overigens bracht dit mij op het vermoeden dat de Duitse keizers hun grensgebieden het liefst door bisschoppen lieten beheren (Utrecht!) om geen machtsspelletjes met andere adel te hebben. Via deze weg komen we dus uit bij het stadje Brixen. De hoofdzetel van onze vakantie en we hebben er ook heel veel rondgehangen, gezeten en geslenterd. We hadden gratis toegang tot het zwembad en de binnenstad was ook erg sfeervol. Laat ik nu niet de indruk wekken dat dit een verrassing was, want ik bereid dit soort vakanties niet voor niks met manisch-militaire precisie voor. Brixen bulkt van de middeleeuwse sfeer, met als hoogtepunt de kloostergang van de dom.

Deze is bijna volledig beschilderd met fresco’s die allerlei invloeden verraden. Diverse bisschoppen en kanunniken waren opdrachtgever, dus het is een ratjetoe van bijbelse verhalen en symboliek. Heerlijk om doorheen te dwalen. Halverwege de vakantie kocht ik een boek over de culturele highlights van Süd Tirol en kon ik nog beter e.e.a. doorgronden. Met de Zutphense kaarsenkroon in gedachten is dat een leuke exercitie. Het centrale kerkcomplex van Brixen bestaat overigens uit een oorspronkelijk middeleeuwse dom, die nu echter helemaal gebarokkiseerd is. De naastgelegen kloostergang bevat ook nog 2 kerken.

Allereerst een schitterende romaanse doopkapel en dan nog de persoonlijke paleiskapel van de bisschop. Het middeleeuwse paleis is inmiddels verdwenen, maar ter vervanging werd een schitterend renaissancepaleis gebouwd, 200 meter verderop aan het uiteinde van het domplein. Later meer daarover. De 2 kerken aan de kloostergang werden ook uitvoerig beschreven in mijn nieuwe boek, maar….ik kon er eentje niet vinden! Na een paar dagen werd het me toch te gortig en vroeg ik een bibberige koster om uitleg. Deze vertelde mij dat ik het wellicht kon vragen aan een priester die stipt om 12 uur zijn mis zou gaan voordragen. De trouwe lezer voelt nu al een beetje het vervolg aankomen… Deze priester stond mij keurig te woord, trok zijn agenda en we maakten een afspraak om later die middag een rondleiding te doen! Tot die tijd dobberde ik lekker met de kids in het zwembad om vervolgens er even tussenuit te knijpen. Samen met de priester, de heer Messner, betrad ik allerlei eeuwenoude gangen en trappen om uiteindelijk boven het plafond van een kapel uit te komen. Hier waren de romaanse fresco’s verstopt, die ik in mijn boek had bewonderd. In de 14^de eeuw was een gotisch gewelf in de kerk gehangen en waren de romaanse fresco’s letterlijk weggemoffeld. Ik kreeg een uitgebreide toelichting op de geschiedenis en de symboliek en kreeg ook nog wat andere geheime hoekjes te zien. Het was een geweldige ervaring en ik ga deze mijnheer nog zeker een dankbrief sturen. Naast dit geweldige domcomplex heeft Brixen ook een uiterst sfeervol, middeleeuws stadscentrum. Kenmerkend zijn de vele lange overwelvingen, die in de lange koude seizoenen het leven en vooral ook de handel mogelijk moesten maken. Het valt sowieso op dat het dal van de Brenner tot Bozen eeuwen, zoniet millennia, lang een culturele en economische snelweg is geweest. Niet alleen handel (en tol!) maar ook de mijnbouw zorgde voor welvaart. De bisschoppen van Brixen voeren er wel bij en konden zich dus vanaf 1600 een schitterend renaissancepaleis veroorloven.

Daar is nu het bisschoppelijk museum in gevestigd, wat werkelijk bol staat van de middeleeuwse kunst. De domschat bevat ook een kardinaalshoed van rond 1500…misschien van Nikolaas van Kusa? Hij was bisschop van Brixen en figureert ook nog in het boek ‘Gods Filolosofen’. Nog eventjes verder ingaand op de renaissance: in het nabijgelegen Velthurns bouwden de bisschoppen hun zomerresidentie. Van buiten een groot landhuis, van binnen schitterend beschilderd en versierd met allerlei bijbelse en mythologische symboliek.

Terug naar de middeleeuwen: Ook elders in Süd Tirol valt genoeg te beleven. Veel dorpskerkjes bevatten nog fresco’s die ofwel een Duitse danwel een Italiaanse invloed verraden. Direct naast ons appartementje stond al zo’n pareltje. Het toppunt vormt Bozen, waar je afentoe Giotto himself denkt aan te treffen. De dom van Bozen is eigenlijk niet zo spannend (zou ook zo in de Elzas kunnen figureren overigens), maar de Dominikanerkerk met kloostergang doet je wegdromen naar Toscane. Ook deze kloostergang bevat weer 2 kapellen die volhangen met fresco’s.

Overigens ook nog een schitterend eenhoorn-fresco… Als je niet bang bent van een beetje barok, dan moet je natuurlijk ook kloster Neustift bezoeken. Van oorsprong is dit een middeleeuws mormel, ook weer met een schitterende kloostergang. De kerk is echter weer prachtig ‘umgestaltet’ in barokke stijl. De rondleiding bracht ons weer langs schitterende middeleeuwse schilderijen en retabels. Hoogtepunt: de kloosterbibliotheek, waar ik wederom diverse figuren uit ‘Gods Filosofen’ tegenkwam.

Tot slot nog even aandacht voor het gebied ten zuiden van Bozen. Hier beginnen de Italiaanse invloeden toch stevig door te klinken. Het klimaat is milder, de huizen zijn anders en er is (nog) meer wijnbouw. Het stikt er ook van de Romaanse kerkjes. Ik moet overigens melding maken van iets dat we NIET hebben gezien. In diverse kastelen zijn nog volledige fresco-cycli te zien met profane thema’s. Met name in Rodeneck en Runkelstein. Door tijdgebrek of beperkte openstelling kwam het er niet van om deze oorden te bezoeken, maar ze verdienen wel de aandacht en bevestigen dat hier in de middeleeuwen veel gaande was. Beste bewijs is wellicht dat de Minnedichter Walter van de Vogelweide uit deze regio kwam. De Walterplatz in Bozen wordt gesierd met zijn standbeeld. Is het dan alleen maar historie wat de klok slaat? Nee, de laatste jaren wordt ook nadrukkelijk geïnvesteerd in de verhipping van de regio. Sinds de Dolomieten werelderfgoed zijn, worden bijvoorbeeld schitterend gedesignde bezoekerscentra geopend. Bozen heeft een strak ontworpen museum voor moderne kunst. Het heeft ook wel iets sakraals:

En ook grappig: diverse wijnhuizen hebben ‘coole’ proeflokalen en winkels geopend. Laatste hoogtepunt is het strak-betonnen Lido aan de Kalterer See.

De rest van de familie heeft niet teveel geleden onder mijn historische hobby. In 3 weken was er voldoende tijd voor shoppen, wijnproeverij, ijsjes en vooral zwembad en bergmeertjes. De trampoline in de tuin was ook een topattractie. Samenvattend was het een geweldige vakantie, die absoluut naar meer smaakt. Eigenlijk hebben we ‘slechts’ 1 dal verkent en er valt nog veel meer te zien. Süd Tirol is een ideale combinatie van natuur en cultuur en zal in de toekomst nog zeker een keer op de agenda staan.